Muzika Shqiptare

Mbas viteve 1990 situata muzikore në Shqipëri
njohu zhvillime krejtësisht të reja, të
cilat synuan integrimin e shpejtë në strukturat
artistike europiane. Një rol të rëndësishëm
për këtë luajti formimi i shoqatave muzikore,
si Shoqata e Muzikës së re Shqiptare (NAM,
anëtare e Konferencës Europiane të Muzikës
së Re) dhe Shoqata Mbarëshqiptare e Profesionistëve
të Muzikës (seksioni shqiptar i ISCM), pranë
të cilave është grumbulluar pjesa dërrmuese
e kompozitorëve dhe interpretesve të vendit,
dhe që aktualisht shërbejnë si tribuna
kryesore të krijimtarisë së re muzikore
të kompozitorëve shqiptarë.
Institucionet muzikore më të rëndësishme
në Shqipëri janë Teatri i Operas dhe
i Baletit, Anasambli i Këngëve dhe Valleve
Popullore (që të dyja në Tiranë),
ku janë përqëndruar muzikantët e
kërcimtarët më të mirë të
vendit. TOB, me seli në sheshin Skënderbej,
ka një aktivitet permanent sezonal, ku vendin më
të rëdësishëm e zenë shfaqjet
e repertorit klasik e romantik; ndërsa AKVP, i
përbërë nga grupi i valleve, i korit,
orkestrës dhe solistëve, përfaqëson
një institucion muzikor profesionist fare specifik,
repertori i të cilit mbështetet kryesisht
në përpunimin artistik të traditës
muzikore e koreografike popullore.

Formacionet orkestrale më të rëndësishme
të vendit janë Orkestra Sinfonike e Teatrit
të Operas dhe Baletit, Orkestra Sinfonike e RTV,
Orkestra Sinfonike e Akademisë së Arteve dhe
Orkestra e Dhomës e drejtuar nga muzikanti Zhani
Ciko - kjo e fundit, me një veprimtari të
dendur disavjeçare brenda dhe jashtë Shqipërisë,
dhe shpesh herë laureate në aktivitete europiane.
Ndër dirigjentët kryesorë janë Ermir
Krantja, Rifat Teqja, Ferdinand Deda, Bujar Llapi. Repertori
koncertal i këtyre formacioneve përfshin muzikë
që nga periudha barok e deri në shekullin
XX, por në përgjithësi ai anon për
nga tradita klasiko-romantike dhe krijimtaria e autorëve
shqiptarë.

Sistemi i edukimit muzikor në Shqipëri u
themelua me hapjen për të parën herë
në vitin 1947 të Shkollës së Mesme
Artistike “Jordan Misja”, që me kalimin
e kohës u shoqërua me disa shkolla të
tjera të llojit në qytetet kryesore të
vendit, si Durrës, Shkodër, Elbasan, Korçe,
Vlorë, Fier, Gjirokastër, etj. Më 1962
hapet Koservatori Shtetëror i Tiranës, tashmë
i përfshirë si një Fakultet më vete
në Akademisë e Arteve të Tiranës,
ku bëjnë pjesë gjithashtu dhe Fakulteti
Dramatik dhe ai i Arteve Figurative. Pranë shkollave
të muzikës dhe Akademisë së Arteve
ushtrojnë aktivitetin e tyre mësimor dhe koncertal
orkestra sinfonike dhe formacione të tjera të
muzikës së dhomës sëbashku me koret.
Midis këtyre të fundit, një aktivitet
intensiv, shpesh herë të vlerësuar me
çmime ndërkombëtare, ka Kori i Vajzave
të Akademisë së Arteve, me dirigjent
Milto Vakon. Po në Tiranë, gjatë dekadës
së fundit të shekullit të kaluar, nën
drejtimin e mjeshtres së korit Suzana Turku, është
krijuar edhe kori tjetër i njohur i vendit, Pax
Dei.
Aktivitetet kryesore të jetës së sotme
muzikore shqiptare mbahen kryesisht në Tiranë
dhe pjesa dërrmuese e tyre realizohen nëpërmjet
veprimtarisë së shoqatave muzikore, përmes
të cilave janë afirmuar emra të rinj
kompozitorësh, si Aleksandër Peçi,
Sokol Shupo, Vasil. S. Tole, Endri Sina, etj., dhe ushtrojnë
aktivitetin e tyre koncertal ansamblet e specilizuara
për interpretimin e muzikës së re, SPECTRUM
dhe ASMUS. Që prej vitit 1992 NAM organizon Festivalin
e përvitshëm të muajit maj, Ditët
e Muzikës së Re Shqiptare, ndërsa prej
vitit 1994 Festivalin e Interpretimit të Muzikës
Bashkëkohore “Nikolla Zoraqi”. Me inisiativën
e Seksionit shqiptar të ISCM qyteti i Tiranës
pret në çdo sezon vjeshte muzikantë
dhe artistë të huaj, pjesëmarrës
në veprimtarinë komplekse Vjeshta e Tiranës,
inaguruar në tetor 1994. Veprimtari të tjera
permanente të fushes së interpretimit dhe
krijimtarisë muzikore janë Festivali i Romancës
Shqiptare (organizuar që nga viti 1994 nga Shoqata
muzikore “Tonin Harapi”), Konkurset e pianistëve
të rinj (organizuar që nga viti 1993 nga Shoqata
EPTA), etj.
Qendrat muzikore koncertale janë të shtrira
në disa prej qyteteve kryesore të vendit;
në Tiranë ndodhen midis të tjerash Salla
e Koncerteve e Akademisë së Arteve, ajo e
Qendrës Ndërkombëtare të Kulturës,
Teatri Rubairat, etj; në Shkodër salla e Teatrit
Migjeni, në Korçë Salla e Koncerteve
e Shtëpisë së Kulturë; në Elbasan
salla e Teatrit Skampa; në Durrës, Salla e
Koncerteve e Pallatit të Kulturës; etj.
Muzika e lehtë shqiptare
bën
pjesë edhe ajo në traditën e re artistike
të formuar mbas Luftës II Botërore, pavarësisht
disa përpjekjeve të pjesëshme që
zënë fill gjatë viteve 1920-1930. Këngëtarët
dhe instrumentistët e muzikës së lehtë
e zhvillojnë veprimtarinë e tyre kryesisht
pranë trupave të Teatrove të Varieteve,
pothuajse aktive në të gjitha qytetet kryesore
të Shqipërisë. Sidoqoftë, Tirana,
si qendër kryesore kulturore e vendit, është
njëherësh edhe qyteti më i pasur i veprimtarive
të muzikës së lehtë. Këtu zhvillohen
në mënyrë të rregullt dy aktivitetet
kryesore të vitit, Festivali Kombëtar i Këngës
në Radio-Televizion (themeluar në vitin 1962)
dhe Festivali i Pranverës - ky i fundit destinuar
kryesisht për muzikantët e rinj, ndërsa
të dy sëbashku, të njohur si aktivitete
ekskluzive të Radio-Televizionit Shqiptar. Mbas
viteve 1990 kënga e lehtë shqiptare pësoi
zhvillime të rëndësishme si rrjedhojë
e hapjes së përgjithëshme kulturore të
vendit ndaj shoqërisë perëndimore. Me
formimin e traditës bazë të llojit, të
kryesuar nga emra shumë popullorë për
publikun shqiptar, si ai i këngëtares së
shquar Vaçe Zela, i kompozitorit Agim Prodani,
i fizarmonicistit, kompozitorit dhe aranzhatorit Agim
Krajka, në Shqipërinë e fund-shekullit
të njëzetë, muzika e lehtë mund
të cilësohet si një ndër fushat
e artit, që njohu ridimensionime ndër më
të të ndjeshmet, duke adaptuar format dhe
drejtimet kryesore të njohura perëndimore.
Aktualisht ajo njeh të gjitha zhvillimet e mundëshme,
që nga muzika rok, xhaz, rap, tekno, etj, duke
synuar njëherësh edhe pasurimin me elemente
ritmike dhe timbrikë të folklorit muzikor
vendas. Shqipëria ka sot një numër të
madh interpretësh, kompozitorësh, kantautorësh,
aranxhuesish të muzikës së lehtë,
ndër më të njohurit e të cilëve
janë Ardit Gjebrea, Elton Deda, Elsa Lila (këngëtarë),
Shpëtim Saraçi (kompozitor-aranzhator),
etj, si dhe një sërë kompleksesh të
muzikës alternative.
Prof. Dr. Zana Shuteriqi