Arkitektura italiane në Korçë

Kinema
Luks, Lice, Birra Korça, banesa e deri te blloku i kazermave: një
influencë arkitekturore që ndodhi në urbanistikën e Korçës, sot e
shkrirë një me siluetën e qytetit


Tipologjia e banesës korçare përcaktoi edhe urbanizimin e qytetit. Kjo shihet qartë në zonën muzeale.


Urbanistika
është udhëheqësi dhe dokumenti më i mirë i pasqyrimit të të gjithë
aspekteve jetësore të njeriut. Volumi dhe vendosja e banesës në hapësirë
janë në varësi të njëra-tjetrës. Harmonizimi i tyre përcakton shkallën e
qytetërimit. Kulturat e mëdha identifikohen me lëvizjet e njeriut.
Lëvizja dhe shikimi përbëjnë esencën e jetës. Kështu ka qenë në botën
primitive, në mesjetë, dhe në epokën moderne.


Korça ka qenë gjithmonë me modernitetin sepse njerëzit e saj kanë qenë qëndrestarë dhe punëtorë.


Në një serenadë qytetare këndohet:
E dua Shqipërinë
Që të më vejë puna mbarë...


Vetëm puna është ajo që shton jetën dhe ruan natyrën. Në Korçë shihen qartë zhvillimet dhe operacionet urbanistike.


Qyteti
ish i ndare nga lumi në dy pjesë, ajo Ortodokse me koncepte të pastra
Bizantine dhe ajo Muhamedane me prurjet e reja Osmane. Këto dy pjesë i
bashkonte një carniere volumetrike dhe funksionale, pazari.


Pjesa e krishterë kishte disa nyje nevralgjike që krijonin sheshet e qytetit, pa qenë plotësisht të tilla.


Këto
ishin "Lëndina e Lotëve", prej nga niseshin karvanët drejt Lindjes dhe
Perëndimit: sheshi para Shën Gjergjit, Shën Mërisë, Mitropolisë. Në këto
sheshe bëheshin takimet e rastit para dhe mbas meshave, lojërat
popullore, panairet. Në Radanec, shesh kryesor ishte ai para Xhamisë së
Mirahorit.


Kështu si një orë e rregullt ishte kurdisur jeta e qytetarëve Korçarë në shekuj. Zembereku i kurdisur, gjithmonë ishte puna.


Mbas
viteve 1920 urbanistika e qytetit filloi të ndryshojë. Kjo vetëm në
pjesën e krishterë. Edhe sot në pjesën myslimane nuk gjen asnjë objekt
me projekte italiane të asaj kohe.
Tregtarët dhe borgjezia e vogël filloi të ndërtojë shtëpi private, dyqane, hotele, kinema.


Po
ashtu edhe administrata qeveritare ndërmori ndërtimin e një sërë
objekteve: sociale, administrative, shëndetësore, arsimore dhe ushtarake
me projekte italiane.
Objektet e reja që u shfaqën në qytet u pritën
pa rezistencë. Kjo besoj sepse qytetari racional gjithmonë pranon
ndryshimin për mirë.


Më 1928 u inaugurua fabrika e Birra
Korçës afër Mborjes. Ajo edhe sot është një objekt unikal për nga
zgjidhja funksionale dhe arkitektura. Kanë kaluar 80 vjet, por mbetet
shembulli i papërsëritshëm i kujdesit, harmonisë së linjave dhe
zgjidhjes volumore.


Ajo është pa dyshim një nga veprat më të bukura të arkitekturës industriale në Shqipëri.
Afër
saj është Vila e Mborjeve, me një hyrje qendrore para dhe dy volume
anësore në formë L-je. Me elegancë janë intesektuar volumet prizmatike
dhe cilindrike.


Më poshtë u ngrit Liceu tre katesh, me një
arkitekturë të prerë bukur, të ndarë në dy korpuse, ai ballori
prezantuesi dhe kryesori, funksionali që lidhen me një xhunto
ndërmjetëse. Në xokol është përdorur guri i gdhendur grexo.


Grupi
i Spitalit që filloi me Spitalin Civil, (në fillim i ndërtuar si
Shkolla Teknike), u vendos në Juglindje të qytetit. Më vonë iu shtuan
edhe dy vila, tani Shtëpia e Fëmijës, ku dominon veshja me kotanova.


Banka
Kombëtare u vendos në një pozicion kyç, ajo shënon hyrjen ose daljen në
Korçë dhe njëkohësisht jep drejtimin për në Tiranë ose Kapshticë. Nëse
Banka Kombëtare e Tiranës e Morpugnos, është një vepër e shquar e
arkitekturës moderne Europiane e viteve 1930, godina e Bankës së Korçës
është për mua, pa dyshim, rasti perfekt i identifikimit të një shartimi
të suksesshëm të traditës vendase me modernitetin.


Bile në
kofidencë, pa shumë analiza, (do të thoja më shumë me intuitë) do ta
përcaktoja si një modernitet bizantin që vjen nga shekujt e kaluar e të
shuar. Asnjë objekt tjetër italian i ndërtuar në Shqipëri, nuk e arrin
këtë, në këtë masë.


Theksimi i butë dhe mikpritës qendror, zhvillon dy krahë të fuqishëm guri si dy anije të ankoruara.


Dy
blloqe guri rozë anash hapjeve të dritareve, shënojnë me finesë
mbrojtjen, detyrimin e vjetër, që kërkohej nga agresioni që mund të vijë
nga jashtë. Fantazia dhe funksioni janë ngurtësuar në një vepër
arkitekturë-skulpturë.


Banka e Korçës është institucioni i
parë modern në qytet që shënoi për herë të parë transaksionet financiare
të filluara nga bankierët voskopojarë.
Dua të theksoj se mbas Kishës së Shën Gjergjit që u prish në vitin 1970, është objekti më i madh me gurë i ndërtuar në qytet.


Bashkia
e qytetit, ndërtuar në kohën e Mbretërisë, në vitet '30-të; tani
Shtëpia e Kulturës, është prapë një nga objektet më të rëndësishme që
shënoi një kthim drejt modernitetit të arkitekturës në qytet.


Atë
e vlerësoj për thyerjet volumore, kompozimin e ballkoneve, çatinë
gjigante me pesë thyerje, detajet e goditura veçanërisht për portën
kryesore të hyrjes e cila edhe sot ruan dallgëzimin e tridhjetë
elementeve të punuar në dru të kurbëzuar. Para objektit u krijua vetiu
një shesh i vogël nga tërheqja e objektit.


Nevoja për
hapësira më të mëdha dhe lulishte publike, solli edhe krijimin e
theksimeve me objekte skulpturore. Më të rëndësishmet në qytet u bënë
Ushtari i Panjohur dhe "Themistokli Gërmenji" të Paskalit. Ato ishin të
parat në Shqipëri dhe krijuan traditën e sheshit që ka në qendër një
vepër arti.


Godina e madhe e Rakove, ajo e Cekanëve dhe e
Bopit, u projektuan dhe u vendosën simbas ligjeve të reja urbanistike,
ato edhe krijuan sheshin kryesor të qytetit. Këto objekte sollën edhe
një risi: kurbëzimin.


Kurbëzimi i volumit kryesor dhe i
elementeve dekorative vinte për herë të parë në qytet, i cili dallohej
për një ngurtësim të volumit bazal. Kështu Kurbëzimi u bë një element
shprehës.


Godina e Rakove solli edhe një risi tjetër urbane,
kjo me kompleksin e madh të dyqaneve në katin përdhe: shenjoi
përfundimisht shërbimin tregtar brenda qytetit i destinuar vetëm për
banim.


Bashkia dhe Pallati i Rakove futën elemente të rinj që
u përdorën deri në vitet shtatëdhjetë në shumë banesa private dhe
pallate të socializmit. Dhe këto ishin elementet e kurbëzuar në dekorin e
dritareve dhe forma e kurbëzuar e ballkoneve.


Te Rakot
dallohen edhe dy portat metalike të hyrjeve kryesore me një dizajn deko
qe duhen ruajtur, sidomos në këtë periudhe që po kalojmë kur detajit i
ka humbur rëndësia dhe vlera.


Kinema "Luks" ishte kinemaja e
dytë në qytet mbas Majestic-ut. Kishte një sallë të vogël me ballkon por
shumë të rehatshme. Kjo kinema u ndërtua në bulevardin e Shën Gjergjit
dhe kishte tiparet dhe funksionin e kinemave të qyteteve të vogla,
provinciale italiane. Fasada kryesore ishte zbukuruar me 6 pilastra me
kapitele kompozite. Fasada ishte ndarë në pesë sipërfaqe vertikale ku
dalloheshin 11 dritare dhe hyrja. Ajo sikur u bë për të shfaqur filmat
italianë.


Mbas çlirimit u zhvilluan disa gjyqe, u dënuan
njerëz me pushkatim e pastaj një natë i ra zjarri, u dogj. Por imazhi i
saj si i filmave pa zë mbeti aty.


Një grupim që duhet
përmendur është edhe blloku i kazermave vendosur në rrugën drejt
Ersekës. Ato i vlerësoj për ndërtimin masiv me gurë me mure të trashë
dhe veçanërisht për kapriatet monolite prej beton armeje me hapësirë
drite 14 m, që për herë të parë aplikoheshin në Korçë.


Ishin
pra, gjithë këto objekte me projekte italiane rreth 25, që zunë vend
shumë mirë në hapësirën e qytetit. Ato tani nuk dallohen dhe shkrihen
fare mirë me siluetën e qytetit.
Arkitektura për mua është nga gjithë
artet ajo që ka ndihmuar më shumë në lidhjet dhe përmirësimin e
raporteve njerëzore midis popujve.


Ajo sjell mënyra të panjohura jetese, zgjidhje që janë dashur mijëvjeçarë për t'i gjetur dhe përmirësuar.


Edhe mënyra se si territori pritës i pranon dhe i asimilon tregon për gatishmërinë dhe kërkimin akoma të pagjetur.


Korça diti ta pranoje dhe ta bëjë të vetën këtë koncept bashkëkohor që solli arkitektura italiane. /shekulli

lluks.jpg (126.53 KB, 447x336 - E shikuar 0 Herë.)