Mitrush kuteli Poemi kosovar analize

Mitrush kuteli
Poemi kosovar analize

Kjo poeme u botua nga kuteli ne vitin 1944,si nej mbrese e drejte
perdrejte qe ai vete kishte pasur asaj kohe nga nje udhetim neper
kosove.poema eshte perfshire ne librin poetic me titull ‘sul e lote”
net e cilin perfshihet edhe poemi I “shandumit” si dhe krijimet poetike
“balta shqipetare” dhe “pot e vdes ne dhe te huaj”.poemi kosovare eshte
nje poem I nje tonaliteti te forte,I nje qendrimi te ashper e kemngules
net e drjeten e tokes e te trashigimit.kesaj ideje I sherben edhe vete
struktura e ndertimit te vepres ne 5
pjese:qendrimi,durimi,sulmi,ndertimi,qendrimi.
Sic shihet kjoe shte nje structure ciklike e pershkallzuar,qe permbyll
me qendresen ciklin historic te mbijeteses.heroji I poemes ehste bujku
kosovar dhe kj0o behet nga autori per ta identifikuar heroiken e drames
e te qendreses kosovare te njeriu qe ehste me forte I lidhur me token
ne kuptimin fizike pra si burime egzistence jetesore dhe metafizike,dhe
si burim egzistence si atdhe.ligjerimi poetic shqipetohet krejtesisht
ne veten e pare cka arrit ne maksimum per jetimin emocjonal te
problematikes se saj.
Kjo menyre ligjerimi sjell gjithashtu edhe identifikimine e shkrirjen ne nje te herojit te vepres te autorit dhe lexhuesit.
Jam shqipetare
E kosovar:
Zote e krenare,
zote e bujar
mbi kete dhe,
qe kam si fe,
e permbi fe:
e kam vatan!
E kam atdhe!
Ky ehste dhe fillimi i poemes,ne te cilin artikulohet vetedija
historike e te qenit zote i ketyre trojeve dhe i se drejtes se
trashigimit brez pas brezi.
Sigurisht qe sote keto nocjone mund edhe te quhen edhe te kapercyera
por te mos harrojm qe drama jone kombetare ka qene dhe mebtet nje gure
i rende ne ndergjegjjen tone kolektive.
Ne pjesen e dyte te poemes me titullin “durimi” filimisht kemi nje vet prezantim te herojit,si ne natyre tipike kosovare:
jam si me sheh
e si me njeh:
kesule-bardhe e kryelidh...
jam eshter-madh
I vrazhed jam
E bojalli-
Dhe syte e mi
Jane plote shkendi
Si baterdi.
Ky njeri i kosoves spalos edhe dhimjen e tij per fatin e ziqe ta shoh
token e lentrashigim brez pas brezi ne duart e te huajit,ne duart e
shkaketareve se tragjedise se tij.ajo vjen e pershkallezuar tek sa
rrefehet me nje ton krenar e te permbajtur se pas vrasjes se babes,pas
rrembimit se tokes,gjeja me erende ishte qe ta debonin nga atdheu i tij
Me thane te iki ne a’albani
-vatani i ri
I kombit tim
Si shkoi selmani,
hasani,
e dani.
Kjo e ben ate te rrebelohet,te shpall me ze te larte urine per liri.Si
nje apteoz e lirise vjen kenga e tret,”sulmi”,ne te cilen deshmohet se
si shperthen zjarri i grumbulluar i urrejtjes dhe i etjes per te qen i
lire ne token e vete:
Ta shemba,
ta dogja:
me zjarrin e shpirtit
te vojtjes
dhe te urrejtjes.
Por duket se ky vrull dhe zjarr urrejtje,ftohet e ulet disi ne kengen e
4tert,qe simbolikisht titullohet”ndertimi”.ne te kemi dy komente
interesante:se pari,lidhjen organike te burgut me token e vet,cka
simbolizon ne menyre te qarte iden e ndertimit si nje atribut I
lirise:Se dyti kemi nje koment paqeje shpirterore,net e cilen gjendet
rasti epr te derdhur lotin e munguar per babane e vrare.ashpersija e
autoportretit fizik te kosovarit tani ja lem vendin tregimit shpirteror
te dhimjes.
Po kam nje zemer
Ne gjoksin tim
Qe pa pushim
Me rreh
Si drin

Dhimitër Pasko i njohur me pseudonimin Mitrush Kuteli lindi më 13 shtator 1907 në Pogradec, ndërsa vdiq më 4 maj 1967 në Tiranë. Ka qenë shkrimtar, përkthyes dhe ekonomist shqiptar nga Shqipëria. Shkroi nën pseudonimet Mitrush Kuteli, Izedin Jashar Kutrulia dhe Dr. Pas. Mësimet e mesme i kreu në Selanik, kuse të lartat në Bukuresht, ku më 1934 mori titullin "Doktor i shkencave ekonomike". Më 1942 u kthye në atdhe, ku punoi në fillim si ekonomist dhe më vonë e derisa ndërroi jetë, si përkthyes.



Mitrush Kuteli është njëri prej prozatorëve më të shquar të letërsisë sonë, ushqyer që në fëmijëri me legjendat dhe baladat e Jugut, sidomos me ato të malësisë së Pogradecit, qytetit të lindjes së tij. Duke njohur thellë edhe letërsinë botërore, ai arriti të krijojë një prozë realiste origjinale, të fuqishme, me një fantazi të jashtëzakonshme.



Vepra e tij ishte e ndaluar apo gjysmë e ndaluar dhe s’u botua e plotë deri në vitin nëntëdhjetë, kurse në faza të ndryshme kohe as u mësua e as u fol për të. Ky, në të vërtetë, është fati i shkrimtarit i cili nuk iu përshtat asnjërit nga dy sistemet e Shqipërisë: Monarkisë e Komunizmit. Po dhe të dy sistemet nuk e duruan atë si njeri të kulturës e të fjalës së lirë



Libri i Kutelit Sulm e lotë përmban Poemin kosovar dhe Poemin e Shëndaumit si dhe dy lirika: Balta shqipëtare e Po të vdes në dhé të huaj. E pazakonshmja është se libri nënshkruhet me tre emra: Izedin Jashar Kutrulija, Mitrush Kuteli e Dr. Pas, që të tretë pseudonime të Dhimitër Paskos. Izedini del si autor i Poemit kosovar, Mitrushi si autor i Poemit të Shëndaumit kurse Dr. Pas si shkrues i parathënies.



Dallohen për problematikën e rëndësishme, për tonin e rreptë antifeudal, për dashurinë ndaj atdheut e ndaj njeriut të thjeshtë të popullit, për përbuzjen ndaj gjithçkaje të huaj që vjen të shkatërrojë një traditë të bukur tregimet: Vjeshta e Xheladin beut, Hanet e karvanet, Si u takua Ndoni me Zallorët, Gjonomadhë e Gjatollinj, Xha Brahua i Shkumbanares, Kujtimet e kujtimeve, Natë muaji Shembiteri, Natë marsi, Qetësi para fërtyne etj.



Mitrush Kuteli është autori i parë shqiptar që botoi vëllime me kritikë: Lasgush Poradeci (1937) dhe Shënime letrare (1944). Kritika e tij letrare shfaqet në trajta të ndryshme: shënim, recension, studim e ese. Dy studimet e tij më të njohura për letërsinë shqipe janë ai për poezinë e Lasgush Poradecit dhe ai për poezinë e Fan S. Nolit.



Mitrush Kuteli, bashkë me Ernest Koliqin, është themelues i prozës moderne shqipe dhe njëri ndër autorët më të njohur të modernitetit shqiptar. Madje, ka mendime që Kutelin e shohin bashkë me Lasgushin si autor themelor të gjithë letërsisë moderne shqiptare.



Rreth dyzet vite pas vdekjes, më 27 shtator 2002 me dekretin nr 3478, me propozimin e Ministrisë së Kulturës, Rinis dhe Sporteve dekorohet nga Presidenti i Shqipërisë me dekoraten e nderit të Republikës së Shqipërisë : Urdhri "Mjeshtër i Madh i Punës".



Ditëlindja: 1907

Vendlindja: Pogradec

Ditëvdekja: 4 maj 1967

Vendvdekja: Tiranë

Pseudonim(e): Mitrush Kuteli, Izedin Jashar Kutrulia, Dr. Pas

Nacionaliteti: Shqiptar

Durova,

durova,

sa nuk duron njeri,

as Perëndi!



Më thanë të shkruhem vojnik

e mynafik

i kombit tim.



Më dhanë armë të vras

vëllanë,

sipas kanunit

të gjakut...

Po s'desha!



Dhe në e bëra ma falni,

se jam gjaknxehtë.



Më thanë të ngrihem të ik

ku qielli puthet me dhenë;

Stamboll,

Anadoll,

e më tej.

Se vetëm andej

paska për ne

popull pa zot -

vend boll...



Po malli i tokës s'më la,

po malli i fushës s'më la,

as gjaku i babës s'më la.



Dhe mbeta këtu,

i huaj,

si qen,

në vendin tim,

të babës tim...

Mbeta rajá,

e ndër rajá,

si për hatá;



në uri,

në qesëndi,

në skllavëri

të shqaut të zi.



Më thanë të ik në Allbani,

vatan i ri

i kombit tim,

si shkoi Selmani,

Hasani

e Dani.



Po dot nga toka s'u ndava

dhe mbeta të jem

ku jam

e ku do të jem.



Më thanë të shkoj në sheher

të shqahut të madh,

me sharrën në krah,

me kryet përdhé,

jaban

e beter;

portë më portë,

derë më derë,

i mjerë

e zemër sterrë,

për një kotherrë

bukë.

Po malli i vendit s'më la.

Ah, malli i gjakut s'më la

e mbeta këtu,

rajá.



Ta shemba shqa kufirin

që ngrite ti

në vendin tim e përmbi varr

të babës tim.



Ta shemba,

ta dogja,

me zjarrin e shpirtit,

të vuajtjes

dhe të urrejtjes.



Me zemërim,

me vrull të madh,

e bubullimë

që s'ka mbarim



Se vjete ti më cave,

më ndave,

më vrave,



armik - lugat,

armik -xhelat!

Rrefenjat e Kutelit mbeshteten ne nje tregim jetesore ne nje rrefim
popullor-gojor.Autori gjendet midis rrefyesit dhe lexuesit.Nderhyrjet e
autorit realizojne kalimin nga gjuha e folur ne te shkruar.Subjektet
merren nga tekste rrefimesh te kengeve popullore dhe subjektet
biblike.Realizimi ne pershkrimin e mjediseve dhe personazheve hapsira
qe i lihet lexuesit per interpretim subjektiv.Shtresimet kuptimore e
gjuhesore te prozes.

BURIMI I GJUHES
Gjuha e folur e krahines se vendlindjes gjuha e pasur e veprave te mbledhura nga folklori.

MENDIM PER MITRUSH KUTELIN
Kuteli eshte ndoshta shkrimtari i vetem shqiptare qe ka lene ndonje
kulte mbas vetes.Meqe kultet letrare ne kulturen shqiptare jane
pothuajse gje e panjohure,Mitrush Kuteli eshte teje interesant ne kete
pikpamje dhe sikur te ish bere i njohur per shkrimet e fantazise
mitologjike,ai do te meritonte te krahasohej me autorin e PERRALLES SE
UNAZES,TOLKIEN.M.Kuteli u be i njohur per veprat e tij me karakter
nacionaliste.Derisa ishte gjalle por edhe pas vdekjes motivet e
theksuara kombtare te veprave te tij ishin gjate periudhave te caktuara
shkake i mjaftueshem per mos vlersimin e tij si shkrimtar te madh.Duke
i cilsuar veprat e tij si perkatese te romantizmit te mocem
nacionalist.Sido qofte M.K lexohen ende dhe pikerishte ne ate menyre qe
eshte karakteristike per shkrimtaret e kulteve.

KUTELI SI PERKTHYES
Qe ne maj 1939 eshte i pari qe ia beri te njohur lexuesit shqiptare
poetin e madh te Rumanise MIHAIL EMINESKUN duke botuar librin me 24
poezi te perkthyera me nje pershkrim te krijimtarise dhe biografise se
poetit ku ka guximin te mbroje idene deri diku te argumentuar mbi
prejardhjen shqiptare te kolosit rumune prej te cilit poezin e pare e
kish perkthyer e botuar qe ne moshen 22-vjecare.Kater vjete me vone
permes flakes se luftes se dyte boterore dhe pervojes se hidhur ne ate
lufte eshte i pari qe ia beri te njohur lexuesit shqiptare te madhin
poet te Ukraines TARAS SHEVCENKO.Te kesaj kohe jane dhe vrejtjet mbi
saktesine apo vlerave e perkthimeve si dhe mbi pastertine e gjuhers
shqipe.Nga keto fjale te thena prej tij na ndajne 60 vjet por duket se
sot jane me te vlefshme."Duhet themi se na duhen shqiperime,jo
perkthime fjale per fjale.Ato qe kane deshire per te pasuruar shqipen
me kryeveprat e literatures se perbotshme,lipset te zgjidhet rruge e
pare dhe jo e dyta.Ne perkthimet kemi penda varfanjake e sidomos kalime
anonime qe nuk njohen ligjet e shqipes edhe shume here as gjuhen nga e
cila buron vepra".Mbi keto parime te qarta e te shendosha e pati bazuar
qe heret e deri ne fund,punen e vet si perkthyes dhe me gjithe sa nxori
nga dora,na dha shembuj te paarritshem perkushtimin e cilesi te
larte.Kjo eshte krejt e natyrshme sepse ai qe e ka treguar veten me
vepra origjinale te klases se pare nuk e ndyjne doren te bej perkthime
te keqija.Ketu ka dicka te vecante.Sic dihet ne te gjithe "kampin e
socializmit" te atehershem kur pllakosen akullnajat e diktatures
komuniste,disa shkrimtare te talentuar nuk ben pakt me djallin,por
gjeten streh te perkthimet dhe shkrimet per femije.Tek ne,per asnjerin
prej atij brezi perkthyesish te cilet ishin shtyllat e vetme qe mbajten
ne kembe kulturen shqiptare,por nuk moren asnje cmim.Kuteli i dale pas
dy vjet burgimi te renda i papranuar madje i debuar,si ekonomist,i
share e i perbuzur si shkrimtar,me se te nxirrte buken e gojes,smbetej
vecse fusha e perkthimeve.Per cilesine e larte te perkthimeve te
kutelit kane folur e flasin me admirim te gjithe,vecanerisht per
perkthimin e librit fryme te vdekura.Kuteli ishte ekonomist i
shquar,perkthyes i rralle por mbi te gjitha ai do te mbetej si
shkrimtar ne nje nga vendet e krejit e te nderit te letersise
shqipe.Mitrushit per ate frymezim te pashoq,mund te themi se i kishte
hije si askujt tjeter,nder shkrimtaret tane,te perseriste fjalet e
francezit PIERRE-JAN BERANGER.
"Le peuple cest ma muse".(Populli eshte muza ime.)


Kritika për Mitrush Kutelin


Kritika për Mitrush Kutelin

Mitrush Kuteli është autori i parë shqiptar që botoi vëllime me kritkë: Lasgush Poradeci dhe Shënime Letrare.
Kritika e tij shfaqet në mënyra të ndryshme: shënim, recension, studim
e ese. Dy studimet e tij më të njohura për letërsinë shqipe janë ato te
Lasgush Poradecit dhe F. S. Nolit. Këta dy autorë mbeten gjithnjë ato
më të preferuarit e Kutelt, madje edhe më të adhuruarit. Ai do t’u
kthehet atyre edhe herë të tjera, madje me shënimet e veta poetike në
faza të ndryshme u ngjason edhe njëri-tjetrit.
Fuqinë e vet interpretuese, shijen dhe argumentin e vet letrar, Kuteli
ka provuar pikërisht në analizën e dy poetëve modernë të shqipes.
Kritiku interpreton figurën, trajtën letrare, idetë e domethëniet, duke
nxjerrë përfundimet për vlerat e veprave letrare. Më në fund edhe
karakterizimin e autorit në kuadrin e letërsisë shqipe.
Duke shfaqur bindjen se nuk ka vetëdije për vlerat letrare ai qark
kulturor që i harron autorët e njohur të brezave të shkuar, Kuteli që
në rini shkruan për Çajupin, Asdrenin, Shiroken, Asllanin, Migjenin,
gjithnjë duke u nisur nga aspekte karakterizuese të veprës së tyre
letrare.
Kritikat e tij për literaturat e huaja nis me përkthimin dhe
interpretimin e poetit të njohur rumun Mihai Eminesku, të cilin e çmon
lart dhe të cilit i kthehet shpesh.
Mitrush Kuteli nxjerr përfundime karakterologjike për popullin që i
krijoi e këndoi ato. Ky popull virtytin e dashurisë së lirisë
individuale nuk arrin që ta përqëndrojë në virtytin e dashurisë së
lirisë kolektive. Prandaj ose ikën, ose qëndron me armë në dorë duke i
sakrifikuar kësaj lirie edhe fenë. Këto përfundime të Kutelit janë të
ngjashme me ato të Konicës.
Kronika analitike e Kutelit e “Vitit letrar 1943” është një shembull i
shikimit të fenomeneve në aktualitetin e zhvillimit të tyre dhe është
një shembull i mirë i krijimit të sociologjisë letrare shqipe.
Mitrush Kuteli në shkrimet e veta kritike dëshmon një shije të hollë
letrare, një metodë të sigurtë të argumentimit, një të vërejtur të
fenomenëve, në letërsinë shqipe të kohës, dhe një vlerësim që
mbështetet në kriterin e madh të përhershmërive shqiptare si i cilëson
ai.
Shkrimet e Kutelit karakterizohen me një gjuhë të pasur e një stil që
është i tj dhe i veçantë, nganjëherë me ngjyrim emocional dhe me
ndjeshmëri që i afrohet veprës së artit. Kuteli është një nga kritikët
më të mëdhenj të letërsisë së derisotme shqipe dhe artikuluesi i
shfaqeve moderne të saj.

Vjeshta e Xheladin Beut
I I

Xheladin beu vazhdonte të ngacmonte vajzatt që ishin në moshë të vogël.
Të gjitha vajzat e kishin frikë xheladinin dhen përpiqeshn që t’i
rrinin sa më larg. Autori e ka përshkruar qaq bukur sa na bën edhe neve
pjesë të kesaj ngjarjeje. Përshkruan frikën e vajzave dhe mënyrën se si
ai i tajtonte. Në një mënyrë kaq mizore sa që të rrënqeth mishin,
mashtrimet që ai bënte për gjithshka ishte e kotë. Kur nëna e vajzes
përpiqet që ta largojë nga beu. Ajo i flet në një mënyrë të tmerrshme.
Beu ngelet pas një fjale. Kur gruaja i thotë se ajo është vajza e tij,
ai përpiqet që ta justifikojë duke i thënë se ai nuk kishte vajza. Ajo
grua i tha se ai në rini kishte qënë i pirë kur e kishte çnderuar. Ai
kishte ngelur pa asnjë fjalë.
Vjen sërish pranvera. Xheladin beu kërkon që të ketë një vajzë tjetër
në shtrat. Në udhë, ai takon një vajzë dhe përpiqet që ta ngacmojë si
zakonisht. Ai donte që ta merrte vajzën në shtëpine e tij por i ati i
saj nuk i’a lejonte. Kështu Xheladini, dërgoi disa njerëz që ta rrihnin
babain e asaj vajze. Ata e rrahën aq fort sa ai vdiq, por edhe pas
kësaj ai nuk arriti që ta merrte në shtëpinë e tij. Xheladin beu mori
një grua tjetër dhe bëri me të një vajzë. Ai nuk i besonte syve. Ai nuk
donte vajzë por djalë. Ai e bëri të tijën vajzën dhe nuk i bëhej vonë
nga të gjitha mallkimet e nënës së saj.
Këtu autori na tregon gjakftohtësinë e Xheladin Beut. Pa mëshira. Këtu
dallohej edhe kur e rrihte gruan. Çdo natë(1), beu trembej. Ai shkonte
që të rrihte atë grua. Do të shkonte dhe do t’i merrte vajzën. Ky është
një moment dramatik, si dhe momenti kur çon Morën Morën në çmenduri
duke rënë në nje kendek. Një fund i merituar për një njeri me sjellje
çnjerëzore.

(1) Autori na tregon një periudhë tjetër kohe.

Punoi: Dorina Menga