Fotografia Shqiptare

Trashegimia
lene nga Dinastia Marubi eshte nder me te njohurat ne
fushen e fotografise evropiane ne gjysmen e dyte te
shek.XIX dhe gjysmen e pare te shek.XX.

Dinastia Marubi fillon me Pjeter Marubin i lindur ne
Piacencia (Itali1834 ) dhe I detyruar . te mberrije
ne shkoder 1856 pas ndjekjeve te pushtuesve austro hungareze
. Ne Shkoder Marubi nis aktivitetin e tij artistik ne
disa fusha njeherazi si fotograf, arkitekt, piktor e
skulptor.

Me “Kutine magjike” fotografike (1858) ai
nisi te fotografoje jeten jashte studios nder te cilat
edhe ngjarjet politike te kohes si “Kryengritja
e Mirdites” (1876-77), Lidhja Shqiptare e Prizrenit
(1878-81) qe mbeten deshmi edhe ne faqet e revistave
te njohura evropiane “La guera d’Oriente”,
“The Illustrade London Neës”, “L’lustration”
etj.

Studio Marubi shkelqen me permasat europiane, me hapesire
ndriçimi dhe pajisjet me te fundit (1885-1900).Ne
ate kohe Pjeter Marubi zgjodhi per vijmesin e puneve
ne studio djemte e Rrok Kodhelit nga Kodheli i Kodrines,
se pari Mati - me jeteshkurter (1862-1881) pastaj Mikelin
e mbiquajtur Kel (Marubi) me mbiemrin e ri ne nder te
mjeshterit te madh.

Kel (Mikel Kodheli) Marubi (1870-1940)
nis punen ne studion “Marubi”, 15 vjeçar
me 1885. Pas vdekjes se mjeshtrit P.Marubi (1904) Kel
Marubi u be trashegimtar legjitim i studios duke e transformuar
ate ne nje atelie te vertete arti. Ai e pasuroi fototeken
me figura e njohura te kohes, Fishten, Migjenin, Koliqin,
Galica, Gjoluli, Curri, Noli, Zogu etj si edhe me foto
nga njerëz të zakonshëm me kostume kombëtare,
pamje nga nga jeta e qytetit dhe e fashatit, peisazhe
dhe aspekte te tjera nga jeta në Shqipëri
në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë
dhe fillim të shekullit të njëzetë,
duke u bërë kështu figure kryesore evropiane
ne fotografine publike e kronikale te kohes pasi ndoqi
gjithshka nga ngjarjet e rendesishme shqiptare per afro
55 vjet. Kel ishte edhe patriot i flakte dhe u aktivizua
ne levizjen per pavaresine e Shqiperise duke marre pjese
ne themelimin e shume shoqatave si Gjuha Shqipe 1908
etj si edhe ne botimin e gazettes Zeri i Shkodres. Kel
Marubi njihej edhe jashte kufijve dhe ishte ftuar shepsh
nga oborri I mbretit te Malit te Zi per punime ne fotografi.

Pas vdekjes se Koles (1940) trashegimtari u be Gega.
Ai studioi ne Paris ne te paren shkolle kinematografike
dhe fotografike ne Lymjeret, ne France.

Ne vitin 1970 e gjithe pasuria prej 150 000 negativa
i kaloi shtetit. “Fototeka Marubi” ka sherbyer
si burim per botime te ndryshme, per albume, botuar
ne France dhe Itali.

Part of Marubi's photographs has been published in the
album "Traces of National History in the Shkodër
Photograph Library" (1982), while selected photos,
accompanied with a preface by I. Kadare, had a high-quality
publication in Paris in the album entitled "Ecrit
d’ Lymiere” .

Por trashegimia kulturore Shqiptare ne artin e fotografise
perben nje plejade artitesh talentuar qe vazhdon deri
ne ditet tona.Me te shquarit mund te permblidhen ne
kete kronike :

Kol Idromeno, lindi ne Shkoder me 1860
dhe vdiq me 12 Dhjetor 1939. Ai eshte nje artist i gjithanshem,
mesoi tek Marubi plak fotografine gje qe i kthehet ne
pasion si dhe piktura. Shquhej si potretist. Ne 1992
njihet si njeriu i pare ne Shqiperi kinematografine.

Ymer Bali. Ne 1930 kryen studimet ne
Austri. I lindur ne Tirane pati nje aktivitet te madh.
Dallohet per portrete dhe per fotografi kolektive.Ai
nuk u martua, nuk la pas asnjeri qe te merrej me arshiven
e tij te pasur. Pas vdekjes nje mbese e tij dorezoi
(dhuroi) arshiven e tij ne Arkivin Qendror te Shtetit
Tirane.

Mandi Koçi. Me pseudonimin MAK
u lind ne Voskopoje te Korçes me 17 Janar 1912
ne nje familje zanatcinj. Ne 1936 hap ne Korce te paren
studio fotografike me korent. Fotografoi demostraten
e bukes dhe xhandaret e Zogut, pushtimin fashist ne
Korce. Ne 1942 atashohet prane Brigades I partizane
si dhe fotograf i shtabit. Ne 1947 hap te paren ekspozite
fotografike ne Moske. Ne 1952 Maku mbaron nje kurs per
kino-operator dhe punoi ne Kinostudion “Shqiperia
e Re”. Me pas me prishjen e B.S. burgoset per
20 vjet pasi ishte martuar me grua ruse. Lirohet ne
fillim te viteve ‘80. Pas burgut, ne moshe 70
vjet, i vetmuar perfundon ne azilin e pleqve ne Tirane,
ku mbylli dhe jeten.

Jani
Ristani, lindur ne fshatin Lliar-Zagori-Gjirokaster
me 1913, qe ne moshe te vogel shkoi ne Stamboll ne “robert
kolezh”, ne shkollen tekniko-inxhinierike, ku
u njoh me radiogalenen dhe fotoromantizmin. Merr mesimet
e para nga mjeshtri turk I fotografise Niko Huzuri dhe
fillon nje aktivitet te ethshem ne Turqi duke fiksuar
me aparatin e tij Qemal Ataturkun apo Miss Turqine ne
vitin 1933 botuar ne gazeten “Xhumurjet “
me firmen Ristani. Ne 1935 kthehet ne Tirane dhe hap
« Studio Ristani » te paren studio moderne
vecanerisht me laboratorin ku ndjehej edhe si mbret
.Si vleresim vjen me 1939 Diploma e nderit e njevleshme
me ate te Marubit nga “Fiera de Levante “.
Jane te njohura fotot e Ristanit te qendres se Tiranes
viti 1938, fotot nga jeta partizane;fotot gjate luftes
per Clirimin e Tiranes, fotot partizanesh qe parakalojne
ne Tirane; foto pejsazhi nga natyra e bukur shqiptare.
Ne 1947 studio e tij shtetezohet duke I dorezuar shtetit
pa proces verbal nje sasi prej dhjetera mijera negativesh.
Vazhdon si nepunes fotograf prane Ministrise se Ndertimit
derisa del ne pension.Me pas punon shpesh part time
edhe per rregullimet e fotove te portretit te diktatorit
Hoxha pa asnje shperblim. J. Ristani krijoi arshiven
e ndertimeve te infrastruktures ne Shqiperi .Me qershor
1965 fiton tre cmime te para ne festivalin nderkombetar
te fotografoise ne Berlin me foto nga ndertimi hidrocentraleve
etj .QE prej 1954 Jani zhvilloi ne laboratorin etij
fotografine me ngjyra duke qene pionier i saj edhe ne
arenen evropiane dhe me pas 1957 filloi stampimin e
fotografise me ngjyra. Ne vazhden e Janit ishte edhe
Vasil Ristani i cili punoi ne Studion Ristanideri ne
1947 kur u shtetezua. Ne kete tradite emri Ristani vazhdon
edhe sot me Petrit Ristanin me nje studio modeste qe
ka hapur me forcat e tij.