Historia Shqiptare

Ilirët
P A R A T H Ë N I E

Në vitin 1959 u botua në Tiranë vëllimi i parë i Historisë së Shqipërisë, i cili, së bashku me vëllimin e dytë, që doli më 1965, përbën veprën e parë shkencore përgjithësuese për Historinë e Shqipërisë, të hartuar nga një grup autorësh.
Historia e lashtë (Ilirët) përbënte pjesën e parë të vëllimit të parë të botimit të vitit 1959. Ajo shërbeu si bazë për hartimin e tekstit të ri të Historisë së Shqipërisë që u përgatit dhe u botua si maket për diskutim në vitin 1973. Pjesa e parë e vëllimit të parë të këtij botimi të ri (1973) përfshinte periudhën e historisë së lashtë, nga fillimet e shoqërisë njerëzore e deri në fillimet e mesjetës së hershme shqiptare. Ajo u përgatit nga prof. Selim Islami (redaktor përgjegjës), prof. dr. Muzafer Korkuti, prof. Frano Prendi dhe prof.dr. Skënder Anamali. Në vitin 1977, historia e lashtë u botua e ripunuar dhe e plotësuar me të dhëna të reja nga këta autorë, në formë dispense, për përdorim të brendshëm. Ky tekst, me pak shkurtime, u botua edhe në frëngjisht më 1985 si vëllim më vete, për t’u shfrytëzuar nga studiuesit dhe nga lexuesit e huaj, me titullin Les Illyriens - Aperçu historique, Tirana, 1985.
Pjesa e parë, Ilirët, që përfshihet në këtë botim të ri (vëllimi i parë), është mbështetur në variantet e vitit 1977 dhe 1985, por të ripunuara dhe të plotësuara prej të njëjtit grup autorësh:
Krerët I dhe II janë hartuar nga prof. dr. Muzafer Korkuti.
Krerët III dhe V janë hartuar nga prof. Selim Islami.
Kreu IV është hartuar nga prof. Frano Prendi.
Krerët VI, VII dhe VIII janë hartuar nga prof. dr. Skënder Anamali.
Prof. dr. Edi Shukriu ka shkruar në pjesën Mbretëria Dardane (Kreu VI) sythet: Territori, popullsia e kultura dhe Dardania paraurbane.
Përgatitja për botim (redaktimi) e pjesës Ilirët, me ndryshimet përkatëse u bë nga prof. dr. Muzafer Korkuti.

K R E U I

LINDJA DHE FORMIMI I BASHKËSISË PRIMITIVE

1. SHFAQJA E SHOQËRISË NJERËZORE. PALEOLITI

Gjurmët më të hershme të jetës njerëzore

Historia e shoqërisë njerëzore fillon që në kohën kur nga kopeja e majmunëve antropoidë u formuan grupet e para të njerëzve primigjenë. Kjo ndarje e njeriut nga bota e kafshëve u krye nëpërmjet një procesi shumë të gjatë, të ndërlikuar dhe të papërsëritshëm.
Periudha më e hershme e zhvillimit të kësaj shoqërie primitive njihet arkeologjikisht me emrin e paleolitit (nga greqishtja palaios - i vjetër, lithos - gur) dhe përfshin periudhën afërsisht nga 1 500 000 deri në 10 000 vjet më parë. Kjo epokë ndahet nga ana e saj në paleolit të ulët, të mesëm dhe të lartë.
Në vendin tonë nuk janë zbuluar mbeturina kulturore nga paleoliti i ulët, që zë një pjesë të madhe të epokës së pleistocenit e vjen deri në kohën e vërshimit të akullnajave Riss.
Gjurmët më të hershme të qenies së njeriut në territorin e Shqipërisë shfaqen në periudhën musteriane, që i përket paleolitit të mesëm (100 000-30 000 vjet më parë). Këto përfaqësohen nga vegla prej stralli të punuara mirë, me forma tipike musteriane, të cilat i kanë shërbyer njeriut primitiv për procese të ndryshme pune që lidheshin drejtpërdrejt me sigurimin e ushqimit të tij të përditshëm. Të tilla vegla, si prefëse, kruese, gërryese, etj., janë gjetur, deri më sot, në stacionin prehistorik të Xarës në rrethin e Sarandës, në stacionin e Kryegjatës, në afërsi të Apolonisë (Fier) dhe në stacionin e Gajtanit në rrethin e Shkodrës. Nga format dhe përmasat e tyre të vogla këto vegla ngjasojnë mjaft me veglat e strallit të zbuluara në depozitimet musteriane të krahinave fqinje të Greqisë Veriore, të Thesalisë, të Malit të Zi etj.
Tipi fizik i njeriut në këtë kohë ishte ai i neandertalit . Në procesin e antropogjenezës ky tip paraqet një hallkë më të zhvilluar në krahasim me pitekantropin e paleolitit të ulët.
Dyndja nga veriu në jug e akullimit të periudhës gjeologjike Riss bëri që edhe në vendin tonë klima të pësojë ndryshime të mëdha. Në malet e larta të Shqipërisë u formuan akuj të përhershëm, që zbritën deri në lartësinë 1 000 m mbi nivelin e detit. Si pasojë e këtyre ndryshimeve klimatike ndryshoi dhe fauna e flora e vendit. Nga kafshët e vjetra qëndruan vetëm ato që mundën ta përballonin të ftohtit. Krahas tyre u shfaqën dhe kafshët karakteristike vetëm për kushtet e klimës së ftohtë. Të tilla ishin mamuthi, rinoceronti leshtor, bizoni, dreri i veriut, ariu i shpellës, hiena e shpellës, dhia e egër etj.
Të ftohtët ndikoi edhe në mënyrën e jetesës. Në luftën për të përballuar vështirësitë klimatike dhe për të mbijetuar, njeriu i kësaj kohe bëri hapa të rëndësishëm drejt përparimit; u strehua në shpella pasi triumfoi në luftën për jetë a vdekje me kafshët e egra që i kishin zënë që më përpara këto vend-strehime natyrore. U vesh duke shfrytëzuar lëkurët e kafshëve, mësoi të ndezë vetë zjarrin, të cilin e përdori me sukses kundër të ftohtit dhe bishave të egra, por sidomos për të përmirësuar strukturën e ushqimit, duke përdorur gjerësisht mishin e pjekur, i cili luajti një rol të madh në përmirësimin e mëtejshëm biologjik të tij. Zjarri qe një arritje shumë e rëndësishme për kohën, sepse i dha njeriut për të parën herë zotërimin mbi një fuqi të caktuar të natyrës, që e ndau atë përfundimisht nga bota e kafshëve.
Banorët e paleolitit të mesëm jetonin me prodhimet, që i gjenin të gatshme në natyrë dhe sidomos me gjueti, e cila përbënte edhe drejtimin kryesor të veprimtarisë së neandertalasve. Me mbledhjen e frutave dhe të zhardhokëve, me ruajtjen e zjarrit, me rritjen e fëmijëve, me përgatitjen e lëkurës për veshje, etj., merrej gruaja, ndërsa burri dilte për gjah ose merrej me përgatitjen e veglave të punës dhe të armëve. Gjuetia e kafshëve të mëdha, në kushtet e nivelit të atëhershëm, primitiv të veglave të punës, mund të bëhej vetëm në mënyrë kolektive. Në këto rrethana ajo ndihmoi shumë në forcimin e lidhjeve të brendshme midis anëtarëve të grupeve dhe së bashku me krijimin e lidhjeve të gjakut shpuri në organizimin e bashkësisë primitive.

Lindja e gjinisë matriarkale

Paleoliti i lartë është përfaqësuar shumë më gjerë. Vegla pune të kësaj periudhe janë zbuluar me shumicë në sipërfaqen e stacionit të Xarës (Xara II), në shpellën e Shën Marinës në Bogas të Sarandës, në shpellën e Konispolit, në Kryegjatë, në Rrëzë të Dajtit dhe në Gajtanin III, pra në një rreze të tillë që nënkupton shtrirjen e vendbanimeve të kësaj kohe në pjesën më të madhe të territorit të Shqipërisë. Këto materiale përbëhen kryesisht nga vegla stralli të tipit aurinjacien, të një përvoje më të përparuar teknike dhe me forma më të larmishme, kryesisht thika, kruese dhe gërryese. Së bashku me veglat prej stralli në depozitën rrëzë Dajtit janë gjetur edhe disa vegla prej kocke, të cilat në këtë kohë marrin një përdorim të gjerë krahas përsosjes së mëtejshme të punimit të strallit. Në shtresën paleolitike të shpellës së Shën Marinës përveç veglave të punës janë gjetur dhe gjurmë zjarri, si dhe fosile kafshësh të pleistocenit të vonë (capra ibex - dhi e egër), që tregojnë për një faunë të ngjashme me atë të paleolitit të mesëm, gjë që është dhe e kuptueshme, pasi klima dhe në këtë kohë vazhdoi të ishte e ftohtë dhe e lagësht si më parë.
Përparësi kanë të dhënat që janë zbuluar në shtresën më të hershme të shpellës së Konispolit I, të datuar 26 370 vjet më parë, si një seri veglash pune të përgatitura nga gur-stralli i bardhë me retush të varfër, kocka kafshësh të egra si edhe farë rrushi të egër dhe thjerrëza të karbonizuara, të cilat janë tipike për Mesdheun Lindor paraneolitik.
Gjuetia e kafshëve të egra vazhdon edhe në këtë etapë të fundit të zhvillimit paleolitik të vendit tonë, të jetë mjeti kryesor i sigurimit të ushqimit. Madje në këtë kohë përsosen dhe më tepër armët e gjuetisë si dhe format e saj. Mbledhja e prodhimeve të gatshme, gjithashtu, mbetet një nga mënyrat e sigurimit të ushqimit të përditshëm.
Gjatë kësaj epoke përfundon procesi i gjatë dhe i ndërlikuar i antropogjenezës. Nga neandertali, me tipare ende shtazore, kalohet tani në tipin e njeriut të sotëm - homo sapiens.
Si rrjedhim i përsosjes së veglave të punës prej stralli e kocke u rrit ndjeshëm mundësia e sigurimit më me shumicë të produkteve ushqimore, gjë që solli ndryshime dhe në organizimin e bashkësisë primitive.
Formohen tani grupe të qëndrueshme njerëzish të bashkuar jo vetëm nga forma e përbashkët e prodhimit, por edhe nga lidhjet e gjakut dhe nga origjina e tyre e përbashkët. Gradualisht kalohet në bërthamën e parë të organizimit shoqëror, në gjininë matriarkale. Ishte matriarkale, pasi gruaja luante rol të dorës së parë në ekonomi dhe në jetën shoqërore të kësaj bashkësie gjinore. Forma kryesore e familjes në këtë gjini ishte martesa me grupe, prej së cilës origjina e fëmijëve përcaktohej vetëm nëpërmjet nënës.
Në epokën e mezolitit (guri i mesëm) 10 000 - 7 000 vjet p.e.re ndodhën ndryshime të mëdha në florën dhe në faunën e kontinentit, rrjedhimisht edhe në territorin e Ballkanit. U zhdukën të gjitha kafshët tipike të pleistocenit, si mamuthi, rinoceronti etj., kurse një pjesë e kafshëve që vazhduan të jetonin ndryshuan përhapjen gjeografike. Në kushtet e reja gjeo-klimatike, njeriu i mezolitit filloi të kalojë nga ekonomia që mbështetej në gjuetinë e mbledhjen e produkteve të gatshme, në fillimet e bujqësisë e të blegtorisë primitive.
Epoka e mezolitit dallohet nga ajo e paleolitit edhe prej veglave të punës, të cilat janë bërë nga ashkla stralli shumë të vogla me forma të rregullta gjeometrike, si trekëndësha, trapezoidale, në formë segmenti etj., me përmasa të vogla 4-6 cm, ndaj quhen mikrolite.
Në territorin e Shqipërisë vendbanime mezolitike janë zbuluar në shpellën e Konispolit (Konispol II) dhe në Kryegjatë. Në të dyja këto vendbanime veglat prej stralli janë të cilësisë shumë të mirë, kanë forma tipike mezolitike, me retush të imët të cilësisë së lartë. Në Konispol ato janë datuar saktësisht në vitet 8500 p.e.sonë (në bazë të C14).
Me epokën mezolitike lidhet pjesërisht edhe vendbanimi i Vlushës (rrethi i Skraparit), ku janë zbuluar vegla stralli tipike mezolitike. Këto vegla janë gjetur së bashku me fragmente enësh shumë primitive, fakt që e daton Vlushën në fillimet e epokës neolitike. Sidoqoftë, ato i takojnë një kulture me tradita të forta mezolitike, dhe Vlusha përfaqëson një kulturë që vë në lidhje të drejtpërdrejtë epokën e mezolitit me fillimet e epokës së neolitit. Të marra së bashku, Konispoli II, Kryegjata dhe Vlusha, përbëjnë një dëshmi të rëndësishme për formimin e kulturës neolitike në territorin e Shqipërisë.

1	Histori e Hershme - Pellazge, Ilire dhe Epirote Ky artikull perben nje permbledhje te historise sone te hershme dhe figurat kryesore te saj. Do te gjeni detaje jetesore mbi prijesit ilire dhe Pirron e Epirit.
2	Pirro i Epirit Njihuni me jeten e Pirros se Epirit, luften, fitoret dhe famen e tij. Ky material hedh drite mbi faktin qe Pirro ishte nje prijes Epirot Ilir dhe jo grek sic duan ta paraqesin historianet greke.
3	Gjergj Kastrioti - SKENDERBEU Nje material i plote mbi jeten, luften dhe bemat e Heroit tone Kombetar Gjergj Kastriot Skenderbeu. Mbi 18 faqe qe permbajne referenca nga shume autore te huaj e shqiptare qe kane shkruajtur mbi Skenderbeun.
4	Familja e Kastrioteve Nje material i shkurter mbi familjen e Kastrioteve
5	Ali Pashe Tepelena Njihuni me jeten e bemat e Ali Pashe Tepelenes nga hija e te cilit dridhej i madh e i vogel sipas gojedhenave. Si ai arriti te ngreje pashallaken me te madh te Perandorise Otomane dhe fundi i tij tragjik.
6	28 Nendor 1912 Ne kete kapitull do te njiheni me perpjekjet e patrioteve shqiptare qe u kurorezuan me shpalljen e pamvaresise ne 28 Nendor 1912 ne Vlore. Qendrimi i faktorit nderkombetar dhe faktorit shqiptar ndaj pamvaresise se Shqiperise nga sundimi otoman trajtohen gjate ne kete kapitull.
7	Mbreti Zog i I Ahmet Zogu eshte nje prej figurave me komplekse te historise sone kombetare. Per 50 vjet ai u etiketua tradhtar, hajdut nga rregjimi komunist por shume pak e njohin shqiptaret kontributin qe ai i dha Shqiperise. Njihuni me shtetarin me te suksesshem shqiptar te shekullit te XX.
8	7 Prill 1939 Njihuni me inskenimin e pushtimit italian ndaj Shqiperise ne 1939. Te gjithe ngjarjen jua rrefen nje shqiptar qe e jetoi vete ate kohe dhe qe shpenzoi nje pjese te konsiderueshme te jetes se tij, duke mbledhur materiale rreth atyre ngjarjeve. E kam fjalen per autorin e "Historia e Shqpnis" Zoterin e nderuar Tajar Zavalani.
9	Albania's Golgotha Kjo eshte nje permbledhje faktesh nga shtypi perendimor mbi Shqiperine e viteve 1840-1912. Fakte rrenqethese qe nxjerrin ne pah tragjedine tone kombetare te shkaktuar nga armiqte tane shekullore. Cdo shqiptar duhet ta lexoje kete material. Nese dikush ka nje version ne shqip te ketij materiali eshte i lutur te na e dergoje.

10	KOSOVO -The Albanians in Yugoslavia in light of historical documents Fakte historike qe hedhin drite mbi Kosoven si toke shqiptare. Nje analize e drejte dhe ne detaj mbi mosmarveshjen serbo-shqiptare mbi Kosoven.
11	Ethnic Albanians in Greece Fakte teper interesante te publikuara ne Internet nga Ministria e puneve te jashtme turke. Ate qe nuk e ben ministria e jashtme shqiptare, e ben ajo e popullit mik turk. Lexoni materiale mbi qendrimin e qeverise turke ndaj ceshtjes tone Shqiptare, si te drejtat e minoritetit shqiptar ne Greqi dhe e drejta e popullit cam per vetvendosje ne tokat e tyre.
12	Kthimi i Mid'hat Frasherit Mid'hat Frasheri, i biri i Abdyl Frasherit ju sjell nje seri faktesh historike, korrespondecash diplomatike dhe mendimet e tij rreth ceshtjes shqiptare. Njihuni me Atdhetarin dhe Nacionalistin me te shquar te brezit te dyte te Frasherllinjve.
13	Komploti greko-komunist kunder demokracise shqiptare Nje material interesant mbi ngjarjet e 1997 qe u kurorezuan me shkaterrimin e shtetit shqiptar. Autoret kane bere nje permbledhje te shtypit te kohes dhe duan te argumentojne kontributin e madh qe dha fqinji jone jugor per zjarrvenien e Shqiperise.
14	Pavarësia e Kosovës sipas të drejtës ndërkombëtare Nje studim i plote mbi te drejten nderkombetare te vetvendosjes se popullit Shqiptar ne Kosove. Materiali eshte shume interesant dhe teper argumetativ mbi te drejten hitorike, morale, humane te popullit shqiptar ne Kosove per te jetuar i lire dhe i pavarur nga sundimi serb. Materiali eshte ne gjuhen shqipe anglisht dhe gjermanisht.
15	Enciklopedia Britanike mbi historine shqiptare Nje permbledhje e shkurter e historise se kombit shqiptar nga njera prej enciklopedive me prestigjoze ne bote. I gjithe materiali eshte ne anglisht jo ne shqip dhe na u dergua me anen e postes elektronike nga Z. Altin Qosja .
16	Forumi i Historise Shqiptare Ne kete forum do te gjeni shume fakte dhe dolumenta historike te kohrave dhe burimeve te ndryshme. Ne te njejten kohe mund te lini pershtypjet dhe kritikat tuaja mbi materialet e publikuara ne kete faqe te historise. Nese dispononi materiale historike shqiptare jeni te lutur ti postoni ne kete forum. *Qe te shkruani ne forum duhet te keni rregjistruar nje emer tuajin
17	The Expulsion of the Albanians Ky eshte nje memorandum i paraqitur ne 7 Mars 1937 ku duket qarte plani i Serbve per te pastruar Kosoven nga shqiptaret. Materiali eshte ne anglisht dhe eshte publikuar nga organizata shpiptaro-amerikan AACL.
18	Rescue in Albania Nje liber i shkruajtur ne anglisht nga nje hebre-amerikan ku pershkruan se si te gjithe cifutet qe banonin ne Shqiperi dhe te gjithe qe ata qe arriten te shkelnin ne Shqiperi per ti shpetuar holocaustit, ia dolen te shpetonin gjalle fale mikpritjes dhe sakrifices sublime te popullit shqiptar. Publikuar nga AACL.

Shenim: Kushdo qe disponon materiale
historike eshte i lutur ti postoje ne forum ose
te na i dergoje me ane te postes elektronike. Mos harroni te dergoni burrimin
nga jane
shkeputur materialet si dhe emrin tuaj si kontributor.