Pettifer pezullon Guidėn Turistike pėr Shqipėrinė
James Pettifer ėshtė njė akademik, studiues dhe autor i njohur britanik, i cili ka botuar disa libra historikė dhe guida turistike pėr Ballkanin. Ndėr botimet e tij ėshtė edhe Guida Blu pėr Shqipėrinė dhe Kosovėn. Nė kėtė guidė shumė tė pasur turistike studiuesi bėn njė prezantim tė zgjeruar tė disa zonave tė rėndėsishme arkeologjike dhe historike tė vendit e gėrshetuar kjo me eksperiencėn personale tė autorit nė udhėtimet e tij nė Shqipėri.
Shqetėsimi pėr njė prej kėtyre zonave shumė tė rėndėsishme tė trashėgimisė kulturore tė Shqipėrisė e bėjnė autorin qė t'u bashkohet zėrave pėr tė ndėrgjegjėsuar lidhur me rrezikun nga shkatėrrimet qė vijnė krah modernizimit tė infrastrukturės sė vendit.
Irena Luto bisedoi me James Pettifer nė Londėr dhe fillimisht e pyeti pėrse e kishte ndalur ai punėn pėr edicionin e ri tė Guidės turistike pėr Shqipėrinė?
Pettifer: Po ėshtė e vėrtetė, ėshtė njė protestė e vogėl dhe shpresoj qė tė jetė njė gjė e pėrkohshme.
Unė e fillova librin 20 vjet mė parė, kur nuk kishte fare Blu Guide pėr Shqipėrinė as nė gjuhėn frėnge as nė atė angleze.
Unė doja t'u pėrcillja njerėzve gjėrat e mrekullueshme nė historinė shqiptare, ndėrtesat e atjeshme, monumentet.
Tre dedicionet e mėparshme tė kėsaj guide bėjnė njė punė tė mirė. Pėr edicionin e fundit isha shumė krenar, sepse pėrmbante edhe njė pjesė pėr Kosovėn, qė nuk ishte bėrė mė parė.
Ne shpresonim qė tė bėnim njė edicion komplet tė ri.
Aktulisht ekziston nė treg njė edicion i pėrpunuar, por kemi nevojė pėr njė version tė ri, sepse ai i fundit u botua 10 vjet mė parė.
Panoramat e shoqėrive si nė Shqipėri ashtu edhe nė Kosovė nuk janė tė aktulizuara.
Unė pėsova njė zhgėnjim. Nė muajin prill tė kėtij viti, shkova nė Shqipėri me rastin e njė konference.
Pas asaj bashkė me njė koleg vendosa tė shkoj pėr tė pushuar pėr disa ditė.
Unė nuk kisha qėnė nė Butrint prej njė kohe tė gjatė dhe doja tė shihja se ēfarė bėhej atje.
Butrinti, vendi arkeologjik ishte mirė, por zona pėrreth tij mė shokoi. U tmerrova.
Unė nuk mendoj se mund t'u rekomandosh vizitorėve tė huaj qė ta vizitojnė zonėn.
Vendet si Ksamili pėr shembull, qė kur e pashė pėr herė tė parė ishte kaq i bukur, tani dukej si njė kantier i stėrmadh ndėrtimi.
Atje nuk po mbillen fidan tė rinj. Nė disa vende, deti ėshtė i pisėt. Parku kombėtar pėrreth Butrintit mendoj se ėshtė i kėrcėnuar nga ndėrtimet dhe e gjithė situata e pėrgjithshme po shkon tatėpjetė.
Prandaj unė e kam ndalur punėn pėr librin tim nė shenjė proteste qė shpresoj se do tė sjellė njė rezultat.
BBC: Po disa do tė thoshin se ndėrtimet nė zonėn pėrreth Butrintit janė pjesė e zhvillimeve tė infrastrukturės dhe zgjerimit tė zonave urbane qė po pėrjeton i gjithė vendi?
Pettifer: Unė nuk jam kundėr zhvillimit, nė mėnyrė tė veēantė nėse ky zhvillim do tė sjellė mė shumė njerėz pėr pushime e qė do tė vizitojnė vendet tė bukura dhe do ta shijojnė Shqipėrinė.
Ne kemi nevojė pėr zhvillim, por zhvillimi ėshtė si njė treg.
Qeveria duhet ta kuptojė qė ēdo treg ka nevojė pėr rregullatorė, qė aplikohen nė SHBA, nė Evropė e kudo.
Atje nuk ka rregullatorė, apo tė paktėn nuk shoh qė tė ketė.
Dhe nėse ka, ashkush nuk po nxit respektimin e tyre.
Nė mėnyrė tė veēantė, pėrsa i takon ēėshtjeve tė mjedisit, si mbjellje fidanėsh, furnizim me ujė, kanalizimi tė ujrave tė ndotur etj.
Duket si dritėshkurtėsi nga ana e autoriteteve, sepse turistėt nuk do tė vijnė, derisa kėto gjėra tė rregullohen.
BBC: Pėrkundrazi, qeveria thotė se gjithnjė e mė shumė turistė po e vizitojnė vendin, sidomos Jugun e Shqipėrisė
Pettifer: Unė mendoj se po shkojnė shumė njerėz dhe kjo ėshtė gjė e mirė, por pėr njė ditė duke kaluar nga Korfuzi, por kjo gjithmonė ėshtė bėrė prej vitesh.
Turistėt e huaj shpesh nuk qėndrojnė, ndonjėherė qėndrojnė, por pėr njė kohė shumė tė shkurtėr.
Ata nuk shpenzojnė shumė para dhe nuk u sjellin fitime vendasve, pėrveē atyre qė i sjellin me barka apo qė u sigurojnė ushqimin.
Ne duam qė njerėzit tė qėndrojnė pėr ca kohė dhe tė mėsojnė mė shumė pėr vendin dhe tė kalojnė pushime tė mira.
Ata kanė nevojė pėr akomodim dhe ambjent tė pastėrt dhe ky ėshtė problemi pėr momentin.
BBC: Nė njė artikull tuajin jo thoni se duket sikur njerėzit qė punojnė nė kėtė projekte zhvillimi nė jug tė vendit, nuk janė shqiptarė. A i qėndroni kėsaj deklarate?
Pettifer: Unė mendoj se ka probleme. Nuk ka shumė probleme me investimet italiane.
Gjėrat qė kam parė nė Vlorė, pėr shembull, kanė qėnė tė mira.
Isha nė njė hotel tė vjetėr qė ka qėnė njė vend i keq, tani ishte kthyer nė njė ndėrtesė shumė tė bukur.
Ishte restauruar aq bukur sa mund tė mendoje se ishe nė Romė apo Venecie.
Unė nuk dua tė tingėlloj politik, por mendoj se ka njė problem me influencėn greke.
Atje (nė jug) janė hedhur para greke dhe interesat janė kryesisht afatshkurtra dhe nuk mendoj se janė tė interesuar pėr tė mirat e pėrgjithshme tė asaj pjese tė Shqipėrisė.
Monumentet e mėdha arkeologjike si nė Apolloni, Butrint etj kanė filluar tė kthehen nė ishuj.
Pėr momumentet vetė ka pėrkujdejse shumė tė mirė, ata po bėhen punė interesante arkeologjike dhe gjithmonė ka zhvillime pozitive nė pėrgjithėsi, por mjedisi pėrreth tyre po pėrkeqėsohet shpejt dhe kjo po ndodh pa qėnė nevoja.
Atje pashė se po ndėrtohej njė rrugė e madhe nga Konispoli qė kalon pėrmes njė zonė shumė tė bukur e tė virgjėr.
Ndoshta ka nevojė pėr rrugė, unė e kuptoj kėtė, por nuk ke nevojė pėr shkatėrrim tė tė gjithė zonės, nga njė rrugė qė i pėrngjan njė autostrade tė tipit perėndimor.
BBC: Ju keni thėnė se ajo qė po ndodh me Shqipėrinė ėshtė e ngjashme me atė qė ka ndodhur me disa pjesė tė Spanjės nė vitet 60, 70. Dikush mund tė thotė se nėse funksionoi pėr Spanjėn, mund tė funksionojė edhe pėr Shqipėrinė?
Pettifer: Nė Shqipėri nuk ėshtė kudo njėsoj.
Ka edhe vende tė tjera qė po bėjnė pėrparime tė mira. Nė disa raste janė vende tė vogla qė e filluan shumė keq.
Pėr shembull Shėngjini 20 vjet mė pak ishte njė vend i tmerrshėm.
Njerėzit ishin shumė tė varfėr, bagėtitė kullotnin nė rrugė, ishte shumė pis, kishte ndotje tė madhe.
Plazhet ishin tė mbuluara me plehra e makina tė vjetra. Unė isha nė Shėngjin kohėt e fundit dhe qėndrova atje pėr disa netė dhe mė pėlqeu shumė.
Atje ka restorante tė mira, hotele tė arsyeshme. Ka nevojė pėr mė shumė pėr tė pastruar mjedisin, por besoj se ėshtė bėrė shumė punė.
Pra ėshtė e mundur qė tė bėhen gjėra tė mira dhe nuk ėshtė nevoja tė bėhet si me Ksamilin.
Durrėsi po pėrmirėsohet, po jo me shpejtėsinė e duhur.
Disa pjesė tė plazhit po pastrohen, po shkatėrrohen disa ndėrtime pa leje, pra po krijohet njė lloj plani pėr tė ardhmen.
Pra kėtu nuk shtrohet ēėshtja pėr tė ndalur ndėrtimet, por pėr tė ndėrtuar mirė, me qėllim qė ato tė sjellin vizitorėt e duhur, kjo gjė do tė sjellė mė shumė para nė vend dhe pėr rrjedhojė do tė ketė mė shumė vende pune.
BBC: Sa ka tė bėjė ajo qė po ndodh me zhvillimin nė Shqipėri me mentalitetin vendas, apo ėshtė thjesht menaxhim i keq qė prej fillimit?
Pettifer: Unė mendoj se pėr arsye se shumė njerėz qė janė nė drejtimin e vendit u rritėn nė njė shoqėri qė ishte shumė diktatoriale dhe me shumė rregulla, ata kuptohet qė nuk duan ta kenė tani kėtė, dhe kanė shkuar shumė nė ekstremin tjetėr dhe janė kundėr rregullave, veēanėrisht ato tė planifikimit.
Ata i bėjnė keq vetes, sepse ka ndodhur me Spanjėn, njerėzit filluan tė mos shkonin atje.
Nėse njerėzit nuk duan tė shkojnė me pushime nė kantiere ndėrtimi, ata nuk do tė shkojnė.
BBC: Qeveri nė tė kaluarėn dhe nė tė tashmen e kanė thėnė se Turizmi do tė jetė industria kryesore e vendit. A mendoni se Shqipėria ėshtė duke ia qėlluar kėtij synimi nė njė periudhė afatgjatė?
Pettifer: Unė mendoj se duhet tė ketė njė plan dhe ky plan duhet tė theksoj gjėrat mė tė mira, si vendet mė tė bukura arkeologjike, malet e mrekullueshme.
Ato qė po bėhen nė Theth, pėr shembull, janė shumė tė mira.
Thethi ėshtė ruajtur me ato traditat e veta, paratė janė investuar siē duhet. Njerėzit mund tė shkojnė edhe ta vizitojnė. Rrugėt janė mė tė mira.
Jo gjithēka ėshtė perfekte atje, por ėshtė njė mėnyrė pėr tė treguar se si tė shkosh nė drejtimin e duhur dhe nė mėnyrė tė veēantė se si tė mos humbasėsh traditat sociale shqiptare dhe kjo ėshtė shumė e rėndėsishme.
Ajo qė mė shqetėson pėr zonėn nė Jug ėshtė njė atmosferė boshe.
Nuk ka respekt pėr tė shkuarėn, nuk ka respekt pėr traditėn apo mėnyrėn shqiptare tė jetesės, ėshtė njė garė pėr tė fituar para sa mė shpejt qė siē e thashė do tė jetė pėr tė keq. Kjo nuk do tė funksionojė.
Pėrveē faktit qė nuk ka moral, pas ca kohe nuk do tė funksionojė mė.